MÜƏLLİMLƏR ÜÇÜN

Məktəbdə uğurlu təhsil prosesi üçün şagirdlərin diqqəti çox mühüm rol oynayır. Lakin bir çox müəllim dərs zamanı uşaqların tez-tez yayındığını, tapşırıqları sona qədər yerinə yetirmədiyini və ya başqalarının hərəkətlərinə asanlıqla reaksiya verdiyini müşahidə edir. Diqqət problemi təkcə öyrənmə çətinliyi deyil, həm də uşağın psixoloji vəziyyəti, ailə və sosial mühitlə əlaqəlidir. Bu yazıda müəllimlər üçün məktəbyaşlı uşaqlarda diqqət problemlərinin başlıca səbəbləri və onların aradan qaldırılması yolları izah olunur.

Diqqət nədir və necə formalaşır?

Diqqət – insanın müəyyən bir obyektə və ya fəaliyyətə yönəlmə və onu müəyyən müddət ərzində qoruyub saxlama bacarığıdır. Uşaq inkişaf etdikcə diqqətin müddəti və dayanıqlığı da artır. Məktəbəqədər yaşda diqqət 5-10 dəqiqə ilə məhdud ola bilər, məktəb yaşında isə bu müddət 15-30 dəqiqəyə qədər uzana bilər.

Diqqət probleminin əlamətləri

Müəllim dərsdə aşağıdakı əlamətləri müşahidə edərsə, diqqət problemi ola bilər:

• Tapşırıqları tez-tez yarımçıq buraxır.

• Dərs zamanı tez-tez ayağa qalxır, danışır və ya başqaları ilə məşğul olur.

• Müəllim təlimatlarını tam eşitmir və ya səhv anlayır.

• İncə detallara diqqət vermir, tələskənliklə işləyir.

• Qısa müddətli tapşırıqlarda belə yayınır.

• Dərs vəsaitlərini tez-tez itirir və ya unudur.

Diqqət pozğunluqlarının əsas səbəbləri

1. Psixoloji və emosional faktorlar

• Həyəcan, qorxu, stres və ya ailədaxili problemlər

• Aşağı özgüvən, uğursuzluq qorxusu

• Travmatik yaşantılar və ya diqqətə ehtiyac

2. Fizioloji və tibbi səbəblər

• Yuxusuzluq, düzgün qidalanmama, fiziki hərəkətsizlik

• Görmə və ya eşitmə problemi

• Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuntusu (DEHB – ADHD)

3. Mühitlə bağlı faktorlar

• Sinif otağının səs-küylü və ya nizamsız olması

• Dərsin monotonluğu və uşağın marağını cəlb etməməsi

• Texnologiyanın (telefon, planşet) həddən artıq istifadəsi

Müəllimlər üçün effektiv yanaşma və həll yolları

1. Dərslərin strukturlaşdırılması

• Tapşırıqları qısa və aydın şəkildə izah edin.

• Uzun dərsləri kiçik hissələrə bölün.

• Təlimatı vizual və verbal formada təqdim edin.

• Dərsin əvvəlində məqsədi izah edin və nəticə gözləntisini aydınlaşdırın.

2. Aktiv öyrənmə metodları

• Oyun, qrup işi, interaktiv tapşırıqlarla dərsi daha maraqlı edin.

• Rəngli materiallar, şəkillər və hərəkətli fəaliyyətlər diqqəti qorumağa kömək edir.

3. Rutin və gözləntilərin sabitliyi

• Dərsdə və sinifdə müəyyən qaydaları sabit saxlayın.

• Gündəlik struktur (məsələn, dərs başında və sonunda nə olacağı) uşaq üçün təhlükəsizlik hissi yaradır.

4. Müsbət möhkəmləndirmə

• Uşağı kiçik nailiyyətlər üçün belə mütləq tərifləyin.

• “Sən bu tapşırığı sona qədər tamamladın, bu çox gözəl idi” kimi konkret müsbət rəy verin.

5. Fasilələrin təşkili

• Uşaqlara diqqəti bərpa etmək üçün qısa fasilələr verin (məsələn, 20 dəqiqə dərs, 2 dəqiqə hərəkət).

• Nəfəs məşqləri, sinifdə yüngül fiziki hərəkətlər təklif edilə bilər.

6. Diqqətin sistemli məşqi

• Həftəlik “diqqət məşqləri” təşkil edin: tapmaca, labirint, uyğunlaşdırma, ardıcıllıqla düzülmə oyunları.

• Musiqi ilə qısa diqqət yönümlü tapşırıqlar (“dinlə və təkrarla” və s.).

Müəllim və valideyn əməkdaşlığı

Diqqət problemi olan uşaqla işləyərkən valideynlərlə mütəmadi əlaqə saxlamaq çox vacibdir. Valideynə evdə dəstək üsulları barədə məlumat vermək və onların müşahidələrini dinləmək müəllimin yanaşmasını daha təsirli edə bilər. Həmçinin uşaq psixoloqu və ya psixopedaqoqu ilə əməkdaşlıq tövsiyə olunur.

Diqqət problemi dərsdə çətinlik yaratsa da, bu vəziyyəti idarə etmək və dəyişmək mümkündür. Əsas odur ki, müəllim bu halı cəza və ya tənqid mövzusu yox, dəstək və yönləndirmə sahəsi kimi görsün. Uşağa yönəlmiş fərdi yanaşma, səbir, yaradıcı dərs planlaması və ailə ilə əməkdaşlıq nəticə verəcək və uşağın təhsil motivasiyasını bərpa edəcək.