MÜƏLLİMLƏR ÜÇÜN

Yaradıcılıq – yeni ideyalar düşünmək, fərqli yollarla ifadə etmək, mövcud məlumatları özünəməxsus şəkildə birləşdirmək bacarığıdır.
Kritik düşüncə isə məlumatı təhlil etmək, səbəb–nəticə əlaqəsi qurmaq, sübutlara əsaslanmaq və düzgün qərar vermək bacarığıdır.

Hər iki qabiliyyət 21-ci əsr bacarıqları arasında yer alır və erkən yaşlardan inkişaf etdirilməlidir.

Yaradıcılıq necə inkişaf edir?

Uşaqlarda yaradıcılıq təbii olaraq mövcuddur, lakin mühit və yanaşma ilə ya güclənir, ya da tədricən zəifləyir. Onu qorumaq və inkişaf etdirmək üçün:

• Açıq uşaq oyunlarına imkan verin: Planlaşdırılmamış, sərbəst oyunlar uşağın təsəvvürünü və rol alaraq düşünmə qabiliyyətini artırır. Kuklalarla, təbiət materialları ilə, sadə əşyalardan istifadə edərək uydurma oyunlar qurmaq yaradıcılığı gücləndirir.

• Sual verin, amma cavabı məhdudlaşdırmayın: “Sənin fikrincə bu niyə belə ola bilər?”, “Əgər sən ixtiraçı olsaydın, nə düzəldərdin?” kimi açıq suallar uşaqdan sərbəst düşünməyi tələb edir.

• Sənət fəaliyyətlərinə geniş yer verin: Rəsm, plastilin, kəs-yapışdır, teatr oyunları və musiqi fəaliyyətləri uşağın düşüncəsini vizual və emosional formada ifadə etməsinə şərait yaradır.

• Xəta və qeyri-adi cavablara açıq olun: Uşağın fərqli yanaşmalarına, “standartdan kənar” cavablarına “yanlış” demək əvəzinə, onu dəyərləndirin və “bu çox maraqlıdır” kimi reaksiyalarla təşviq edin.

Kritik Düşüncə Necə İnkişaf Etdirilir?

Kritik düşüncə öyrədilən və təkmilləşdirilən bir bacarıqdır. Uşağın təkcə məlumatı öyrənməsi deyil, onun üzərində düşünməsi, təhlil etməsi vacibdir. Bunun üçün:

• “Niyə?”, “Necə?”, “Əgər...” sualları verin: Uşağı faktları əzbərləmək yox, onların arxasındakı səbəbi anlamağa təşviq edin. Məsələn, “Niyə yağış yağanda insanlar çətir açır?"

• Müqayisə etməyə yönəldin: İki hadisə, iki hekayə, iki heyvan, iki seçim arasında fərqləri tapmağı tapşırın. Bu üsul səbəb–nəticə əlaqəsini qurmağa kömək edir.

• Problemlər üzərində müzakirə aparın: Uşaqlarla “əgər belə bir problem olsa, necə həll edərdik?” sualını verin və onların ideyalarını dinləyin.

• Əfsanələr və miflər üzərində analiz: Uşaqlar üçün uyğunlaşdırılmış hekayələr üzərindən “Bu qəhrəman nə üçün belə etdi?”, “Sən olsaydın necə davranardın?” sualları ilə tənqidi düşüncəyi aktivləşdirmək olar.

Həm yaradıcılığı, həm də kritik düşüncəni təşviq edən fəaliyyətlər

• Təxəyyül oyunları: “Təsəvvür et, bir günlüyə heyvan olsaydın…”

• Problem həll tapşırıqları: “Bir evi yağışdan necə qoruyardın?”

• Layihə əsaslı öyrənmə: Uşaqlar bir mövzu ətrafında araşdırma edir, plakat hazırlayır, təqdimat edir.

• Debat və ya sadə fikir mübadiləsi: “Səncə məktəbdə mobil telefon olmalıdırmı? Niyə?”

• Məntiq tapmacaları və səbəb-nəticə oyunları

Mühit və müəllim yanaşması

Yaradıcılıq və kritik düşüncə üçün ən güclü təkan dəstəkləyici və sərbəst ifadəyə açıq mühitdir. Müəllim və valideynlər:

• Uşağı çox tənqid etməməli, özünü ifadə etməyə fürsət verməlidirlər.

• Yalnız doğru cavabı deyil, fikir bildirmə prosesini də qiymətləndirməlidirlər.

• Cavabları uşaqdan götürmək əvəzinə, öz sualları ilə onu düşünməyə vadar etməlidirlər.

Nəticə

Uşaqlarda yaradıcılıq və kritik düşüncə onların gələcək həyat bacarıqlarının təməlidir. Bu qabiliyyətlər sadəcə dərs uğurları üçün deyil, öz fikrini müdafiə edən, problemləri həll edən, yeniliklər yarada bilən bir fərd olmaq üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Müəllim və valideynlərin bu sahəyə yönəlmiş səyləri, uşağın zehni azadlığını və düşüncə gücünü bərqərar edir.