MÜƏLLİMLƏR ÜÇÜN

Zehni inkişaf nədir?

Zehni inkişaf insan beyninin idrak (kognitiv) bacarıqlar baxımından yetkinləşməsidir. Buraya aşağıdakı qabiliyyətlər daxildir:

• Diqqət və konsentrasiya

• Yaddaş (qısa və uzunmüddətli)

• Məzmunlu və məntiqi düşünmə

• Təhlil və müqayisə aparmaq

• Problemləri həll etmək

• Planlaşdırmaq və nəticə çıxarmaq

• Dil və ünsiyyət bacarıqları

Zehni inkişaf uşağın yaşına uyğun mərhələlərlə təkamül edir və bu proses bioloji, emosional və ətraf mühit amillərindən asılı olaraq dəyişə bilər.

Uşaqlarda zehni inkişaf necə dəstəklənməlidir?

1. Təcrübəyə əsaslanan öyrənməni təşviq edin

• Uşaqlar konkret təcrübə ilə öyrənirlər. Əşyaları toxunaraq, müşahidə edərək, sınaqdan keçirərək öyrəndikdə, beyin daha yaxşı əlaqələr qurur.

• Təbii fənlər, eksperimentlər, “özün et” üsullu dərslər tətbiq edin.

2. Sual vermə və düşünməyə təşviq

• Açıq suallar verin: “Sənin fikrincə bu niyə belə oldu?”, “Sən nə düşünürsən?”

• Düzgün cavab tələb etmək əvəzinə, düşünmək prosesini qiymətləndirin.

• Uşaqların öz fikirlərini ifadə etməsinə imkan yaradın.

3. Yaddaşı gücləndirən fəaliyyətlər təşkil edin

• Tapmaca və hafizə oyunları

• Kartlar, yaddaş lövhələri

• Əvvəlki dərslərin maraqlı üsullarla təkrarı

• Şəkil və simvol əsaslı yaddaş texnikaları

4. Silsilə və ardıcıllıq qurmaq bacarığını inkişaf etdirin

• Mövzuları zaman ardıcıllığı ilə tədris edin.

• Silsilə tapşırıqları (nə əvvəl, nə sonra?)

• Günlük rutinlər və ardıcıllıqlar

5. Şifahi və yazılı ifadə bacarığını artırın

• Hekayə danışmaq, səhnələşdirmə, şeir əzbərləmə

• Hekayənin başlanğıcını verin, davamını uşaq desin

• Düşüncələrini rəsmlə və sözlə ifadə etdirmək

6. Diqqət və konsentrasiya üçün şərait yaradın

• Dərs zamanı yayındırıcı amilləri minimuma endirin

• Fasilələri planlı şəkildə verin (məsələn, 20 dəq. dərs → 5 dəq. aktiv fasilə)

• Qısa tapşırıqlar və mərhələli izahlar

7. Problemləri həll etməyə təşviq edin

• Real həyatdan götürülmüş problemlər üzərində birlikdə işləyin

• Alternativ yollar axtarın: “Başqa necə edə bilərdik?”

• Qrafiklər, diaqramlar və səbəb–nəticə xəritələri ilə işləmək

8. Yaradıcılığı və təxəyyülü gücləndirin

• Rəsm, plastilin, musiqi və teatr fəaliyyətləri

• “Əgər sən ixtiraçı olsaydın, nə ixtira edərdin?” kimi açıq tapşırıqlar

• Fərqli situasiyalar təqdim edərək qərar verməyə təşviq

Müəllimlər nələri nəzərə almalıdır?

• Hər uşaq fərqli sürətlə inkişaf edir – müqayisə yox, fərdi müşahidə.

• Şagirdin emosional durumu (qorxu, stres) zehni fəaliyyəti əngəlləyə bilər – təhlükəsiz, pozitiv mühit yaradılmalıdır.

• Uşağın zehni inkişafı yalnız dərslə məhdudlaşmır – məktəbdənkənar fəaliyyətlər və ailə mühiti də önəmlidir.

• Qiymətləndirmə yalnız nəticəyə deyil, təlim prosesinə də əsaslanmalıdır.

Əsas nəticə:

Zehni inkişaf, uşağın öz potensialını kəşf etməsi və həyat bacarıqlarını qazanması üçün təməldir. Müəllim olaraq siz bu inkişafın bələdçisisiniz. Dəstəkləyici, müşahidəçi və təşviqedici yanaşma ilə şagirdlərin zehni dünyasını formalaşdırmaq mümkündür.