VALİDEYNLƏR ÜÇÜN

1. Uşağı “tənbəl” və ya “diqqətsiz” adlandırmayın

Belə sözlər uşağın özünəinamını azaldır, vəziyyəti daha da çətinləşdirir. Bunun əvəzinə belə cümlələrdən istifadə edin:

• “Görürəm ki, bu zaman fikrin dağılır, gəlin bir yerdə həll edək.”

• “Sənin bacardığın vaxtlar da çox olur, indi də bacaracağıq.”

Empati və anlayış ilk və əsas addımdır.

2. Qısa və konkret təlimatlar verin

Uzun və qarışıq cümlələr uşağın beynini yükləyir. Məsələn, “Get otağına, oyuncaqları yığ, sonra paltarını dəyiş, sonra yeməyə gəl” – çox uzundur. Bunun əvəzinə tapşırıqları bir-bir verin:

• “İndi oyuncaqları yığ.”

• Bitirdikdən sonra: “İndi paltarını dəyiş.”

Təlimatları addım-addım verin, hər addımı tamamladıqca növbətisinə keçin.

3. Ətraf mühiti diqqətə uyğun tənzimləyin

Dərs və ya məşğuliyyət zamanı yayındırıcı faktorları minimuma endirin: televizor, telefon, qardaş-bacı səsi. İş mühiti sakit və sadə olmalıdır. Uşaq eyni yerdə dərs oxumağa alışdırılmalıdır.

Fiziki mühit uşaq üçün diqqət dostu olmalıdır.

4. Diqqət vaxtlarını mərhələli artırın

Uşağın yaşı qədər dəqiqə diqqət saxlaya bilməsi normaldır (məsələn, 6 yaş = 6–10 dəqiqə). Başlanğıcda 5 dəqiqəlik tapşırıqla başlayın, sonra tədricən artırın: 5 → 7 → 10 dəqiqə. Hər uğurlu mərhələdən sonra kiçik fasilə və mükafat verin.

Diqqət əzələ kimidir – təlimlə inkişaf edir.

5. Hərəkətli fasilələr yaradın

Uzun müddət masa arxasında oturmaq diqqəti azaldır. 20 dəqiqədən bir yüngül fiziki hərəkət, oyun, su içmək və ya sadəcə pəncərədən baxmaq diqqətin təzələnməsinə səbəb olur.

Qısa fasilələr yeni enerji yaradır.

6. Oyuna çevrilmiş öyrənmə tətbiq edin

Diqqəti zəif uşaqlar vizual və hərəkətli öyrənməyə daha çox meyllidir. Rəngli qələmlər, kartlar, hərəkətli oyunlar dərsi yadda qalan və maraqlı edir. Məsələn:

• Hər düzgün cavabdan sonra zıplama

• Fləşkart oyunu

• “Tap və izah et”

Oyun zehni diqqətin təbii stimulu sayılır.

7. Rutin və planlama tətbiq edin

Gündəlik həyat sabit olarsa, uşaq nə vaxt nə edəcəyini bilər və hazırlıqlı olar. Məsələn:

• Səhər: oyandı, səhər yeməyi, məktəb

• Günorta: ev tapşırığı, istirahət, oyun

• Axşam: yemək, ailə vaxtı, yuxu

Rutin uşağın zehni hazırlığı və sakitlik hissini artırır.

8. Tərif və motivasiya – tənqid əvəzinə

Tənqid əvəzinə müsbət cümlələr qurun:

• “Bu dəfə 7 dəqiqə diqqət saxladın! Gözəl iş!”

• “Sənin üçün bu çətin idi, amma bacardın!”

Sadə mükafatlar – stikerlər, bilet, 5 dəqiqə əlavə oyun vaxtı – müsbət gücləndirmə ilə diqqəti artırmaq olur.

9. Zehni məşqlər və diqqət oyunları

Hər gün 10 dəqiqə aşağıdakı oyunlardan biri ilə məşğul olmaq faydalıdır:

• Yaddaş kartları

• “Səsini tanı” oyunu

• Tapmaca və labirintlər

• “Nə dəyişdi?” oyunu

• Şahmat, domino, sudoku (uşaq üçün uyğun)

Zehni oyunlar təhlükəsiz və güclü diqqət məşqləridir.

10. Uşağı başqa uşaqlarla müqayisə etməyin

“Bax, qardaşın necə tez bitirir” kimi cümlələr uşağın motivasiyasını azaldır. Hər uşaq fərdidir. Onun proqresi yalnız özü ilə müqayisə olunmalıdır.

Müqayisə yox, fərdi inkişaf yönümlü yanaşma əsasdır.

Nə zaman mütəxəssisə müraciət etməli?

Əgər aşağıdakı halları müşahidə edirsinizsə:

• Davranış pozuntuları, həddindən artıq hərəkətlilik, impulsivlik

• Eyni çətinliklər həm evdə, həm məktəbdə, həm ictimai mühitdə

• Dərslərdə davamlı zəif nəticə

• Tez-tez əsəbləşmə, ağlama, özünü günahlandırma

Bu hallarda uşaq psixoloqu və ya nevroloqu ilə görüşmək faydalıdır. Bəzi hallarda bu DEHB (Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Bozukluğu) əlamətləri ola bilər.

Yekun tövsiyə:

Uşağın diqqətinin inkişafı bir prosesdir. Onunla rəhmli, səbirsizsiz və pozitiv şəkildə işləmək həm sizə, həm ona qazandırar. Ən vacibi, uşağın kimliyini sevin, performansını deyil.