VALİDEYNLƏR ÜÇÜN

Valideynlər övladlarının vapinq (elektron siqaret) istifadə etdiyini birbaşa soruşmadan da bəzi əlamətlərə əsasən sezə bilərlər. Vapinq ənənəvi siqaret kimi güclü qoxu buraxmasa da, bəzi davranış və sağlamlıq dəyişiklikləri uşağın bu vərdişə aludə olduğunu göstərə bilər.

1. Fizioloji əlamətlər

Vapinq uşağın sağlamlığında və fiziki vəziyyətində müəyyən dəyişikliklərə səbəb ola bilər:

* Tez-tez öskürək və ya boğaz ağrısı – Vapinqin tərkibindəki kimyəvi maddələr tənəffüs yollarına təsir edir və qıcıqlanma yarada bilər.
* Dodaqlarda quruluq və ya çatlama – Elektron siqaretlərin buxarı ağız və dodaqlarda quruluq yarada bilər.
* Daimi susuzluq hissi – Vapinq bədənin su balansını pozur, bu da tez-tez su içmə ehtiyacını artırır.
* Tez yorulma və ya baş gicəllənməsi – Nikotin ürək döyüntüsünü sürətləndirə və qan təzyiqini dəyişdirə bilər.
* Nəfəs darlığı və ya idman zamanı performansın zəifləməsi – Ağciyərlərə təsir etdiyi üçün uşaq əvvəllər asanlıqla etdiyi fiziki fəaliyyətlərdə çətinlik çəkə bilər.

2. Davranış və əhval dəyişiklikləri

Vapinqin təsiri təkcə fiziki əlamətlərlə məhdudlaşmır, həm də psixoloji və davranış dəyişikliklərinə səbəb ola bilər:

* Gərginlik və ya əsəbilik – Nikotindən asılılıq yarandıqda, istifadə etmədikdə əsəbilik və narahatlıq hiss oluna bilər.
*  Kəskin əhval dəyişikliyi – Bir an çox enerjili, bir an isə həddindən artıq yorğun ola bilər.
* Diqqət və yaddaş problemləri – Nikotin beyinə təsir etdiyi üçün dərslərdə və gündəlik işlərdə diqqətini cəmləməkdə çətinlik çəkə bilər.
* Yuxu problemləri – Vapinq istifadə edən yeniyetmələrdə gecə yatmaqda çətinlik və ya səhərlər yuxulu olma halları müşahidə edilə bilər.

3. Şübhəli davranışlar və gizlətmə halları

Valideynlər uşaqlarının vapinq istifadə etdiyini biləndə onlar bu vərdişi gizlətməyə çalışa bilərlər. Buna görə də aşağıdakı hallara diqqət yetirmək vacibdir:

* Ağız spreyi, saqqız və ya nanəli konfetlərdən həddindən artıq istifadə – Ağız qoxusunu gizlətmək üçün.
* Qoxusuz və ya meyvə ətirli paltarlar və otaq spreyləri – Vapinq tüstüsü siqaretdən fərqli olaraq bəzən şirin və ya meyvə qoxulu olur.
* Evdə yad əşyalar tapmaq – Elektron siqaret cihazları, USB-ə bənzər batareyalar, qeyri-adi mayelər, kiçik şüşə və kartuşlar.
* Daimi olaraq açıq pəncərə yanında və ya tək qalmaq istəyi – Vapinqi gizlətmək üçün otağında və ya açıq havada vaxt keçirmək istəyə bilər.
* Dost çevrəsinin dəyişməsi – Vapinq istifadə edən dostlar və ya yeni qruplarla daha çox vaxt keçirmək.
* Tez-tez pul istəmək və ya qənaət etdiyi pulları xərcləmək – Vapinq cihazları və mayeləri bahalı ola bilər.

4. Övladınızın vapinq istifadə etdiyindən şübhələnirsinizsə, nə etməli?

Əgər valideyn övladının vapinq istifadə etdiyindən şübhələnirsə, ilk növbədə sakit və anlayışlı olmalıdır:

✅ Söhbətə açıq olun – Sərt yanaşmadan, ittiham etmədən sakit bir mühitdə söhbət edin və vapinq haqqında nə bildiyini soruşun.
✅ Məlumat verin – Vapinqin fəsadları barədə elmi faktları paylaşın və bu vərdişin uzunmüddətli təsirlərini izah edin.
✅ Alternativlər təklif edin – Əgər uşağınız stress və ya sosial təsirlər səbəbindən vapinqə başlayıbsa, sağlam məşğuliyyətlər tapmasına kömək edin.
✅ Dəstək verin – Əgər artıq bu vərdişə aludə olubsa, birlikdə çıxış yolları axtarın, lazım olarsa, mütəxəssisə müraciət edin.

Valideynlər övladlarının vapinq istifadəsini erkən sezərək onun qarşısını ala bilərlər. Bunun üçün uşaqlarının sağlamlıq vəziyyətində, davranışlarında və gündəlik vərdişlərində baş verən dəyişikliklərə diqqət yetirmək və açıq ünsiyyət qurmaq vacibdir.