VALİDEYNLƏR ÜÇÜN

Axırıncı məqalədə biz Sizi yüksək xolesterolun idarə edilməsi haqda öyrətdik. Bu məqalədə isə Siz diabet haqqında öyrənəcəksiniz. Bu məqalədə biz aşağıdakıları əhatə edəcəyik:

• Diabetin səbəbi nədir;
• Diabet ürəyinizin sağlamlığına nə cür təsir göstərir;
• Diabeti olan insanların risk faktorları;
• Diabeti necə idarə edə bilərsiniz.

 “Diabetus mellitus” daha çox “diabet” kimi tanınan qanda şəkərin təhlükəli səviyyəyə yüksəlməklə müşayiət edilən haldır.

Diabetin səbəbi nədir?

Yemək qəbul ediləndən sonra qidalar həzm sistemi vasitəsi ilə parçalanır və nəticədə qanda, qlyukoza kimi tanınınan, şəkərin səviyyəsi bədəndə artır. Mədəyə yaxın olan mədəaltı vəzidə insulin adlanan hormon hasil olunur. İnsulinin köməyi ilə bədən qanda olan şəkəri mənimsəyir və onu enerji üçün istifadə edir.

Bədən qlyukoza ilə bu cür işləyir. Diabet olan hallarda isə bədən qan dövranında olan qlyukozanı lazım olduğu kimi mənimsəyə bilmir.

Diabetin iki növü vardır, ki, onlar haqda biz bu dərsin gedişində söhbət açacayıq.

1-ci tipli diabet bədən insulini kifayət qədər hasil etmədiyi hallarda yaranır. Bu qanda şəkərin artmasına səbəb olur. 1-ci tipli diabetin dəqiq səbəbi aydın deyil. 1-ci tipli diabeti olan xəstələrin əksəriyyətində normal hallarda zərərli bakteriya və viruslarla mübarizə edən immun sistem səhv olaraq insulini hasil edən mədəaltı vəzin hüceyrələri zədələyir.

2-ci tipli diabet bədən hüceyrələri insulini lazım olduğu kimi istifadə edə bilməyən və qan şəkərini azalda bilməyən hallarda yaranır. Adətən, insulin rezistentliyi 2-ci tip diabeti yaranmamışdan əvvəl baş verir. İlk mərhələdə, bədən insulinə qarşı olan rezistentliyə daha çox insulinin hasil edilməsi ilə cavab verir. Vaxt keçdikcə, bədən qanda şəkərin səviyyəsinin idarə edilməsi üçün kifayət qədər insulini hasil edə bilmir.

Dünyada 2-ci tipli diabet xəstəliyin ən çox yayılmış formasıdır və təxminən 90% diabet olan xəstələrdə xəstəliyin məhz bu forması rast gəlinir. Bu məqalənin qalan hissəsində biz diqqətimizi 2-ci forma diabet üzərində cəmləşdirəciyik.

2-ci tipli diabet ürəyinizin sağlamlığına necə təsir göstərir?

Bədəniniz kifayət qədər insulin hasil edilmirsə və ya hasil edilən insulini effektiv istifadə edilə bilmirsə, qan dövranında şəkərin səviyyəsi artır və bədəninizin hüceyrələri şəkərdən istifadə edə bilmir. Bunlar baş verdikdə iki problem meydana çıxır:

• Hüceyrələr dərhal enerji üçün aclıq çəkir və bu, yorğunluq və digər problemlərə səbəb olur.
• Zaman keçdikcə qanda qlyukozanın yüksək sıxlığı gözləri, böyrəkləri, sinirləri və ürəyi zədələyə bilər.

Ürək xəstəliyi olan insanlar üçün siqaret çəkməklə yanaşı yüksək qan təzyiqi, yüksək xolesterol və 2-ci tipli diabet risk faktorlardır. Onlar infarkt və insultun ehtimalını artırır. Diabeti olmayan yetkinlərlə müqaisədə ürək xəstəliyi ilə əlaqəli ölüm tezliyi diabeti olan yetkinlər arasında 2-4 dəfə yüksəkdir.

Məndə diabetin yaranma riski var?

İnsanda 2-ci tipli diabetin yaranması üçün bir neçə risk faktorları mövcuddur.

Təəssüf ki, bu faktorların bəziləri nəzarətimizdən kənardı. Bunlara aiddir:

• Ailə tarixçəsi: əgər ürək-damar xəstəliyi olan qohumlarınız varsa, Sizin riskfaktoru əhəmiyyətli dərəcədə artır.
• Yaş: yaşınız nə qədər çox olarsa, bir o qədər risk artır. Ümumiyyətlə, diabet, adətən, orta yaşlı insanlarda, çox hallarda 40 yaşından sonra, yaranır.
• Hamiləlik dövründə diabetin olması tarixçəsi: əgər hamiləlik dövründə Sizdə diabet olubsa, riskiniz artır.

Siz artıq nəzarət etməyiniz mümkün olan ürək-damar xəstəliklərin risk faktorları haqda keçmiş dərslərdə öyrənmisiniz. Bunlara artıq bədən çəkisi, piylənmə, fiziki aktivliyin az olması, yüksək qan təzyigi və xolesterolun yüksək səviyyəsi aiddir.

Sağlam həyat tərzi və təyin edilmiş dərmanların nizamla qəbul edilməsi bu risk faktorlarına nəzarət etmək, diabetin qarşısını almaq və həyatınızın keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün ən yaxşı vasitədir.

Diabetə görə testləri etməliyəm?

Həkimlərin tövsiyələrinə görə insanlar aşağıda göstərilən hallarda diabetə görə yoxlanmalıdırlar:

• Yaşınız 40 və 70 arası və bədənin artıq çəkisi və ya piylənməniz varsa;
• Yaşınız 40 və 70 arası və bədənin artıq çəkisi və ya piylənmə ilə yanaşı bir və ya daha çox əlavə risk faktorları varsa:
  • yüksək qan təzyiqi;
  • yüksək xolesterol;
  • ailənizdə diabet tarixçəsi;
  • hamiləlk zamanı diabet tarixçəniz.

Əgər qlükoza səviyyəsi normal hüdudlarındadırsa, həkimlər onu üç ildə bir dəfə yoxlamağı tövsiyə edir. Əgər Sizdə prediabet vəziyyəti qeyd olunursa (qanda şəkərin səviyyəsi normadan bir qədər yüksək, ancaq diabet diaqnozun qoyulması üçün çatmayan səviyyədədir), həkimlər qlükozanın səviyyəsini hər 1-2 ildən bir yoxlamağı tövsiyə edirlər.

Mən diabeti necə idarə edim?

Əgər Sizə diabet xəstəliyi diaqnozu qoyulubsa, onun simptomları, müalicə dərmanları və müalicə planını səhiyyə işçiləri komandası ilə birlikdə müəyyən etməyiniz lazımdır.

Çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, bədən çəkisinin azalması, fiziki aktivliyin artması kimi həyat tərzinin dəyişməsi 2-ci tip diabetin inkişafını əhəmiyyətli dərəcədə ləngidir və 1-ci tip diabetə nəzarət edilməsində əsas şərtdir.

Həyat tərzin dəyişiklər etmək diabeti olan xəstələrə böyük təsirini göstərən digər, yüksək qan təzyiqi, qanda xolesterol kimi risk faktorların azalmasına kömək edir.

Bir çox hallarda həyat tərzinin dəyişilməsi ilə yanaşı qanda qlükozanın səviyyəsi, qan təzyiqi və xolesterolun azalması, ürək tutması və insultun ehtimalını azaltmaq üçün müvafiq dərmanları qəbul etməyə lazım olur. Əgər diabetə qarşı dərmanlar qəbul edirsinizsə, həkim təyin etdiyi qaydada qəbul etdiyinizdən əmin olun.