VALİDEYNLƏR ÜÇÜN
maarifləndirici materiallar
Xəstəliklərin qarşısının alınması / MƏQALƏLƏR
Hipotireoz nədir?
Hipotireoz – qalxanabənzər vəzin funksiyasının kəskin aşağı düşməsi ilə yaranan xəstəlikdir. Xəstəlik anadangəlmə və ya qazanılmış olur.
Hipotireozu törədən səbəblər:
• bətndaxili dövrdə vəzin inkişaf qüsurları
• vəzdə gedən proseslərin fəaliyyətdən qalması (atrofiyası)
• cərrahi əməliyyatların nəticəsi (qalxanabənzər vəzin tam və ya hissəvi çıxarılması)
Hipotireozun əsas əlamətləri:
• ümumi zəiflik, süstlük, halsızlıq
• iş qabiliyyətinin kəskin aşağı düşməsi
• yaddaş zəifliyi
• yuxululuq
• dəridə quruluq
• saçların tökülməsi
• üz və ətraflarda şişkinlik
• baş ağrıları
• qəbizlik
Xəstələrdə, həmçinin bədən hərarətinin aşağı olması və çəkinin artması (orqanizmdə mayenin durğunluğu nəticəsində) müşahidə olunur. Düyünlü (çoxdüyünlü) ur qalxanabənzər vəzin böyüməsi və müxtəlif düyünlü törəmələrin əmələ gəlməsilə xarakterizə olunan xəstəlikdir. Düyünlü törəmələr iki və daha artıq sayda olduqda isə bu, çoxdüyünlü ur sayılır.
Düyünlü uru törədən səbəblər:
• irsi meyillilik
• ətraf mühitdə yod defisiti
• stress
• infeksiyalar
• şüalanma
Düyünlü ur böyük olduqda boyun nahiyəsində sıxılma hissi, udqunma zamanı çətinlik; boyunun nəzərə çarpan dərəcədə böyüməsi meydana çıxır. Xəstəlik zamanı vəzin funksiyası pozulmaya da bilər.
Qalxanabənzər vəzdə düyünlü törəmələrin aşkar edilməsi:
Həkim boyun nahiyəsini palpasiya (əllərlə ilk müayinə) etdikdən sonra xəstəyə aşağıdakı müayinələri məsləhət görə bilər:
• ultrasəs müayinə
• qalxanabənzər vəzin hormonlarının səviyyəsinin laborator təyini
• qalxanabənzər vəzin hüceyrələrinə qarşı anti-cisimlərin təyini
• nazik iynəli aspirasiyon biopsiyanın aparılması
• sintiqrafiya-radioizotop skanerləşdirmə
Aparılmış müayinələr əsasında həkim bu müalicə taktikalarından birinə qərar verir:
Dinamik müşahidə - qalxanabənzər vəzin funksiyasının mütəmadi olaraq qiymətləndirilməsidir. Qalxanabənzər vəzin funksiyasının pozulmadığı və hormonların faizinin dəyişmədiyi halda həkim dinamik müşahidə taktikasını seçir. Bu zaman müalicə təyin edilmir, lakin vaxtaşırı həkimin qəbulunda olmağın zəruriliyi bildirilir.
Dərmanla müalicəni həkim təyin edir ki, bu da vəzin funksional vəziyyətindən asılıdır.
Cərrahi müdaxilə aşağıdakı hallarda zəruridir:
• böyük toksiki düyün nəticəsində yaranan hipertireoidizm
• hipertireoidizmlə müşayiət olunan diffuz toksiki ur (konservativ müalicə uğursuz olduqda)
• düyün böyüdükdə, udqunma və nəfəsalmada çətinlik yarananda
• böyük çoxdüyünlü ur
• düyünlər bədxassəli olduqda
Cərrah-endokrinoloq xəstə və onun ailə üzvlərilə birgə USM və digər müayinələrin nəticələrini nəzərdən keçirməli, müalicə taktikasını izah etməli, bütün sualları cavablandırmalı, cərrahi müdaxilənin mümkün fəsadlarını müzakirə etməli, cərrah məsləhəti verməlidir.
Cərrahi müdaxiləyə əks-göstəriş (yanaşı gedən digər xəstəliklər, yaşın 70-dən artıq olması, bədxassəli şişlərin gecikmiş forması) olduqda radioaktiv yodla müalicə məsləhət görülür.
Hamilə qadınlarda qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri aşkar olunarsa:
• müalicə taktikası və dərmanların təyini yalnız həkim tərəfindən aparılmalı
• 3 ayda bir dəfə hormonların səviyyəsi yoxlanılmalı, USM aparılmalı və həkim-endokrinoloq nəzarətindən keçilməlidir
Qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri
Qalxanabənzər vəz - insan orqanizmində hormonlar ifraz edən vəzlərdən ən böyüyüdür.
Qalxanabənzər vəz orqanizmin, demək olar ki, bütün funksiyalarının idarə olunmasında iştirak edir.
Qalxanabənzər vəz 3 hormon ifraz edir: triyodtironin, tiroksin və kalsitonin. Bu hormonlar nəfəsalma, yuxu, qida qəbulu, hərəkət və s. proseslərə təkan verir, uşaqlarda boy artımına və psixi inkişafa bilavasitə təsir göstərir. Buna görə də qalxanabənzər vəzin hormonlarının çatışmazlığı boy artımının ləngiməsinə və psixikada ağır pozuntulara səbəb olur.
Triyodtironin və tiroksin hormonları tərkibində yod molekullarının olması ilə fərqlənir. İnsan orqanizmində olan 20-30 mq yodun təxminən 1/3 hissəsi qalxanabənzər vəzin toxumalarının öhdəsinə düşür.
Normada orqanizm sutka ərzində 150-200 mkq, uşaqlarda isə 90-200 mkq yod qəbul etməlidir. Orqanizmə yodun lazımi miqdarda daxil olmaması qalxanabənzər vəzin böyüməsinə, yəni ur xəstəliyinə gətirib çıxarır. Ur xəstəliyi yod defisitli regionlarda daha çox aşkarlanır. Azərbaycan isə bütövlükdə yod defisitli region hesab olunur.
Qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri onun hormonlarının çatışmazlığı və ya həddən artıq hasili ilə müşahidə olunur. Bu xəstəliklərə aiddir:
1. Diffuz toksiki ur (hipertireoz)
2. Hipotireoz
3. Düyünlü (çoxdüyünlü) ur
Diffuz toksiki ur və onun əsas əlamətləri
Diffuz toksiki ur tireoid hormonlarının artıq miqdarda hasili ilə müşahidə olunur, bu da nəticədə bütün orqanlarda pozulmalara gətirib çıxarır. Xəstəliyə onu ilk dəfə təsvir etmiş alimin adı ilə Bazedov xəstəliyi də deyirlər. Bu xəstəliyə əsasən insanın məhsuldar dövründə rast gəlinir.
Diffuz toksiki uru törədən səbəb:
• immun sisteminin funksiyasının pozulması
Diffuz toksiki urun əsas əlamətləri:
• ümumi zəiflik, əzginlik, əsəbilik
• göz almalarının qabarması (gözlərin “bərəlməsi”)
• tərləmə
• tremor (əsmə)
• çəkinin azalması
• kövrəklik (ağlağanlıq) və daim narahatlıq hissi
• diqqətin dağınıqlığı
• ürəkdöyünmə (nəbz dəqiqədə 90-150)
• təngnəfəslik
