MÜƏLLİMLƏR ÜÇÜN

2.2. Tədris prosesi rejiminə dair tələblər

2.2.1. Ümumi təhsil müəssisələrində uşaqların təhsili və tərbiyəsi, istehsalat təcrübəsi şəraiti, onların qidalanması, sanitariya-məişət təminatı, əmək və istirahət şəraiti üzrə tələbləri tənzimləyən sanitariya normalarına və qaydalarına, gigiyena normativlərinə riayət olunması təmin edilməlidir.

2.2.2. Ümumi təhsil müəssisələrində uşaqların maksimum dərs yükünə dair tələblər 30 nömrəli cədvəldə göstərilmişdir:

2.2.3. Dərsdənkənar məşğələlər şagirdlərin həftəlik maksimum dərs yükünə daxil edilməməlidir.

2.2.4. 2-4-cü siniflərdə bir dərsin davametmə müddəti 45 dəqiqə olmaqla, 5 günlük tədris həftəsi ərzindəki maksimal dərs yükü 25 saat, 6 günlük tədris həftəsində isə 27 saat təşkil etməlidir.

2.2.5. 5-11-ci siniflərdə təhsil alan şagirdlərin tədris həftəsinə uyğun olaraq, dərs yükü 30 nömrəli cədvəldə göstərilmişdir. Dərsin davametmə müddəti 45 dəqiqədən artıq olmamalıdır.

2.2.6. Azərbaycan Respublikasında ibtidai təhsil altı yaşdan başlanır. Valideynlərin və ya digər qanuni nümayəndələrin müraciəti ilə hər təqvim ilinin sonunadək 6 yaşı tamam olan uşaqlar da məktəbə qəbul edilirlər.

2.2.7. Tədris ilinin əvvəli üçün 6,5 yaş həddinə çatmayan uşaqların tədrisinin uşaqların 6 yaşından başlayaraq, təhsil almasının təşkilinə dair bütün gigiyenik tələblərə riayət edilməsi şərtilə, məktəbəqədər təhsil müəssisəsində və ya digər təhsil müəssisələrində həyata keçirilməsi məqsədəmüvafiqdir. 

2.2.8. Uşaqların 1-ci sinifdə təhsil prosesi aşağıdakı tələblərə riayət edilməklə həyata keçirilməlidir:

2.2.8.1. tədris məşğələləri yalnız birinci növbədə keçirilir;

2.2.8.2. 5 günlük tədris həftəsi nəzərdə tutulur;

2.2.8.3. tədris həftəsinin ortasında asanlaşdırılmış tədris günü təşkil edilir;

2.2.8.4. gündə 4 dərsdən çox dərs keçilmir;

2.2.8.5. dərslərin davametmə müddəti 45 dəqiqədən az olmamalıdır;

2.2.8.6. tədris gününün ortasında 40 dəqiqədən çox olmayan dinamik fasilə tətbiq olunur.

2.2.9. İbtidai siniflərdə təhsil alanların fiziki tərbiyə və musiqi fənləri istisna olmaqla, sırf təlim vaxtı ümumi dərs vaxtının 80 faizindən artıq olmamalıdır. Şagirdlərin yorulmaması, onların qamətinin pozulmaması və görmə qabiliyyətinin profilaktikası məqsədi ilə oxu, yazı və riyaziyyat fənlərinin tədrisi zamanı gözlər üçün gimnastika hərəkətlərinin həyata keçirilməsi zəruridir.

2.2.10. Sağlamlaşdırma məqsədi ilə ümumi təhsil müəssisələrində təhsil alanların hərəkət üzrə bioloji tələbatının ödənilməsi üçün zəruri şərait yaradılır. Hərəkət fəallığının belə həcmi şagirdlərin hər bir təhsil müəssisəsinin gündəlik tədbirlər kompleksində iştirakı əsasında formalaşdırılmalıdır. Bu tədbirlərə tədris məşğələlərinə qədər gimnastika hərəkətləri, dərslərdə qısamüddətli idman dəqiqələri, tənəffüs vaxtı hərəkətli oyunlar, uzadılmış gün ərzində idman saatı, fiziki tərbiyə dərsləri, sinifdənxaric idman məşğələləri, yarışların həyata keçirilməsi daxildir. Aşağı sinif şagirdləri üçün tərtib olunan tədris planlarında fəal hərəkətli məşğələlərin daxil edilməsi tövsiyə olunur (xoreoqrafiya, ritmika, müasir və bal rəqsləri, ənənəvi və milli idman oyunları).

2.2.11. Dərslərin səhər saat 8-də başlaması məqsədəuyğundur. Ayrı-ayrı fənlərin dərindən tədris edildiyi ümumi təhsil müəssisələrində, liseylərdə və gimnaziyalarda dərslər bir qayda olaraq birinci növbədə həyata keçirilir. Bir neçə növbədə işləyən ümumi təhsil müəssisələrində 1-ci, 5-ci və buraxılış siniflərində dərslər birinci növbədə keçirilməlidir.

2.2.12. Tədris həftəsinin müddətindən asılı olmayaraq, gün ərzində keçirilən dərslərin sayı ibtidai siniflərdə 5-dən, 5-11-ci siniflərdə isə 6-7-dən çox olmamalıdır.

2.2.13. Yorğunluğun qarşısının alınması və həftə ərzində lazımi iş qabiliyyətinin qorunub saxlanılması üçün şagirdlər həftənin ortasında sadələşdirilmiş dərs günü ilə təmin olunmalıdırlar.

2.2.14. Ümumi təhsil müəssisələrində audiovizual vasitələrin istifadəsi zamanı onların tədris prosesində fasiləsiz tətbiq müddəti 31 nömrəli cədvələ uyğun olaraq müəyyən edilməlidir:

2.2.15. Həftə ərzində texniki tədris vasitələrinin tətbiqi ilə müşayiət olunan dərslərin sayı aşağı sinif şagirdləri üçün 3-4-dən, yuxarı sinif şagirdləri üçün isə 4-6-dan artıq olmamalıdır.

2.2.16. Kompüter texnikasından istifadə vaxtı dərslərdə məşğələlərin bilavasitə videodispley terminalı ilə davametmə müddəti, eləcə də profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsi videodispley terminalına və elektron-hesablayıcı maşınlara dair gigiyenik tələblərə uyğun olmalıdır. Videodispley terminalı ilə məşğələlərdən sonra gözlərin istirahəti üçün gimnastik hərəkətlər keçirilməlidir.

2.2.17. Texnologiya dərslərində xarakterinə görə müxtəlif tapşırıqların növbələnməsi tələb olunur. Dərsdə şagirdlər tərəfindən görülən sərbəst iş zamanı eyni fəaliyyət növünün həyata keçirilməsi məsləhət görülmür.

2.2.18. 1-ci və 2-ci siniflərdə təhsil alan şagirdlərin praktiki işinin davametmə müddəti 20-25 dəqiqə, 3-cü və 4-cü siniflərdə təhsil alan şagirdlər üçün isə 30-35 dəqiqə təşkil etməlidir.

2.2.19. Kağız, karton və parça ilə aparılan fasiləsiz işin davametmə müddəti 1-ci sinif şagirdləri üçün 5 dəqiqə, 2-ci və 3-cü sinif şagirdləri üçün 5-7 dəqiqə, 4-cü sinif şagirdləri üçün 10 dəqiqə, ağac və naqillə iş zamanı isə 4-5 dəqiqə təşkil etməlidir.

2.2.20. 5-7-ci sinif şagirdləri üçün əmək dərslərində həyata keçirilən praktiki işin müddəti ümumi məşğələ saatının 65 faizindən artıq olmamalıdır. 5-ci sinif şagirdləri üçün nəzərdə tutulmuş əsas əmək əməliyyatları üzrə aparılan fasiləsiz işin davametmə müddəti 10 dəqiqədən, 6-cı sinifdə 12 dəqiqədən, 7-ci sinifdə isə 16 dəqiqədən artıq olmamalıdır.

2.2.21. Dərs cədvəllərinin tərtib edilməsi vacibdir və dərsdənkənar fakültativ məşğələlər üçün ayrı-ayrılıqda tərtib olunur. Vacib dərslərin sayının az olduğu günlərdə dərsdənkənar fakültativ məşğələlər planlaşdırıla bilər. Fakültativ dərslə əsas məşğələlərin sonuncusu arasındakı müddətdə 45 dəqiqə fasilə tətbiq edilir.

2.2.22. İbtidai siniflərdə qoşa dərslər keçirilmir. 5-9-cu sinif şagirdləri üçün laboratoriya, yoxlama işləri, əmək hazırlığı və fiziki tərbiyə dərslərinin keçirilməsi üçün qoşa dərslərin tətbiqinə yol verilir. 5-9-cu sinif şagirdləri üçün əsas və profil fənləri üzrə qoşa dərslərin fiziki tərbiyə dərsindən sonra və ya davametmə müddəti 30 dəqiqə olan dinamik pauza şəraitində keçirilməsi mümkün hesab edilir. 10-cu, 11-ci siniflərdə əsas və profil fənləri üzrə qoşa dərslərin keçirilməsinə yol verilir.

2.2.23. Şagirdlərin dərs cədvəlləri gündəlik və həftəlik əqli iş gərginliyinin səviyyəsi nəzərə alınmaqla tərtib olunur.

2.2.24. Dərs cədvəlləri tərtib olunarkən, aşağı sinif şagirdləri üçün gün və həftə ərzində əsas fənlər musiqi, təsviri incəsənət, texnologiya və fiziki tərbiyə fənləri ilə, yuxarı siniflər üçün isə təbiət, riyaziyyat və humanitar fənlərlə əvəzlənməlidir.

2.2.25. Dərslər arasında fasilənin müddəti 5-10 dəqiqə, uzun fasilələrin müddəti isə (2 və ya 3 dərsdən sonra) 10-30 dəqiqə təşkil edir. Bir böyük fasilə isə 2 və 3 dərsdən sonra müddəti 20 dəqiqə olan iki fasilə ilə əvəzlənir. Fasilələrin təmiz havadan maksimal istifadə etməklə və hərəkətli oyunlar keçirməklə təşkil olunması zəruridir. Gündəlik dinamik fasilənin həyata keçirilməsi zamanı böyük fasilənin 45 dəqiqəyə qədər davam etməsinə icazə verilir. Bu müddətin 30 dəqiqəsi idman meydançasında, idman zalında və ya trenajorlarla təchiz olunmuş rekreasiya sahələrində keçirilməlidir.

2.2.26. Ev tapşırıqları verildikdə, şagirdlərin onları hansı müddətlərdə yerinə yetirməsi imkanları nəzərə alınmalıdır. Belə ki, bu müddətlər 1-ci sinifdə (dərs ilinin ikinci yarısından etibarən) — 1 saata qədər, 2-ci sinifdə — 1,5 saata qədər, 3-cü və 4-cü siniflərdə — 2 saata qədər, 5-ci və 6-cı siniflərdə — 2,5 saata qədər, 7-ci və 8-ci siniflərdə — 3 saata qədər, 9-cu və 11-ci siniflərdə — 4 saata qədər təşkil etməlidir.

2.2.27. Günüuzadılmış qruplarda təhsil alan azyaşlı şagirdlər üçün gəzinti müddəti 2 saat, yuxarı sinif şagirdləri üçün isə 1,5 saatdan az olmamalıdır. Müstəqil hazırlıq işlərinə saat 16.00-dan başlanılmalıdır. Müstəqil hazırlığın davametmə müddəti müəllimlər tərəfindən müəyyən edilir.

2.2.28. Uşaqların günüuzadılmış qruplarda müstəqil hazırlığa başlayana qədər havada hərəkət fəallığı (gəzinti, hərəkətli idman oyunları, müəssisənin ərazisində ictimai faydalı əməklə məşğuliyyət) təmin olunmalı, sonra isə onlar müxtəlif intellektual tədbirlərdə (dərnəklərdə hazırlıq, zehni oyunlar, tamaşalar, özfəaliyyət konsertləri, viktorinalar) iştirak etməlidirlər.